پیپت ها به عنوان یکی از پرکاربردترین لوازم برای انتقال حجم مشخصی از محلول‌ها استفاده می‌شود. پیپت ها در طرح‌ها و اندازه‌های مختلفی وجود دارند. این ابزار برای اهداف مختلف با سطوح دقت متفاوت ساخته شده‌است. انواع پیپت‌ها از پیپت‌های شیشه‌ای و ساده و حبابدار گرفته تا انواع قابل تنظیم یا الکترونیکی پیچیده مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه با انواع پیپت‌ها و کاربردهای آنها در آزمایشگاه آشنا می‌شویم.
پیپت چیست؟
همانطور که گفتیم پیپت‌ها ابزارهای مهمی برای انتقال مواد محلول و مایعات محسوب می‌شوند. پیپت‌ها اشکال مختلفی دارند اما به طورکلی شامل یک محفظه استوانه‌ای مدرج و نوک مخروطی که مابعات با سرعت کم و با دقت بالاتری خارج شوند. در برخی از پیپت‌ها یک محفظه خلاء نیز وجود دارد تا با ایجاد خلاء مابعات به داخل پیپت کشیده شوند.
برخی از انواع پیپت‌های مدرج شیشه‌ای برای برداشتن مایعات نیازمند وسیله‌ای به نام پوآر هستند که با ایجاد خلاء مایع را بالا کشیده و سپس به تخلیه ساده‌تر آن کمک می‌کند.
در ادامه انواع پیپت‌های موجود در آزمایشگاه و کاربردهای آنها را بررسی می کنیم.
انواع پیپت و کاربرد آن در آزمایشگاه
پیپت مدرج
از این نوع پیپت برای انتقال محلول‌ها و حلال‌ها از یک ظرف به ظرف دیگر استفاده می‌شود. دقت اندازه‌گیری پیپت‌های مدرج در حدود ۰.۵تا ۱ درصد از حجم کل می‌باشد. پیپت‌های مدرج به طور کلی به دو دسته پیپت مور و پیپت سرولوژیک تقسیم می‌شود.
پیپت مور به نحوی طراحی شده‌اند که به طور کامل تخلیه شوند. یکی از تفاوت های پیپت مور و سرولوژی این است که در پیپت مور درجه‌بندی تا قبل از نوک آن انجام شده اما در سرولوژی درجه بندی تا قبل از نوک آن انجام شده است. لازم به ذکر است قطر کمتر این پیپت‌ها دقت بالاتری را دارد.
پیپت پاستور
پیپت پاستور دارای دو نوع پلاستیکی و شیشه‌ای می‌باشد.نوع پلاستیکی از یک لوله با حبابی در انتهای آن تشکیل شده‌است. این پیپت‌ها عموما به صورت یکپارچه می‌باشد و دارای حجم‌های ۱،۲،۳و ۵ سی‌سی بوده که حجم‌های آن در انتهای لوله ذکر شده‌است.
از پی پت پاستور پلاستیکی می‌توان برای انتقال حجم‌های دلخواه استفاده کرد، اما باید دقت کنیم که حجم‌های ذکر شده دقت بالایی ندارد و برای موارد دقیق قابل استفاده نمی‌باشد. از این پیپت‌ها برای کاربردهای بیولوژیکی جایی که اغلب محیط آبی است و مقاومت حلال مهم نیست، به غیر از حلال‌های آلی مانند هگزان و استون از این وسایل استفاده می‌شود.
پی پت پاستور‌های شیشه‌ای در دو نوع پایه بلند و پایه کوتاه موجود هستند. از پیپت‌های شیشه‌ای جهت آماده‌سازی فیکساتورها و رنگ‌ها، انتقال حجم معینی از نمونه، برداشتن کسری از نمونه، انتقال قطره به قطره مایعات بین ظروف، تهیه لام و اضافه نمودن معرف یا مواد شیمیایی استفاده می‌گردد.
پی پت پاستور شیشه‌ای به همراه یک وسیله حباب مانند پلاستیکی به نام پوآر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این حباب پلاستیکی به منظور پمپاژ هوا و همینطور ایجاد خلاء برای کشیدن محلول در انتهای آن به کار می رود.
پیپت ژوژه
پیپت ژوژه نام دیگر پیپت حبابدار می‌باشد. از این وسیله به منظور برداشتن مقدار دقیقی از مایع در آزمایشگاه استفاده می‌شود. به این پیپت، حجمی نیز گفته می‌شود. در ساختار این پیپت در قسمت میانی یک حباب قرارگرفته‌است. وجود این حباب به منظور تخلیه بهتر و کامل‌تر مایع می‌باشد. این پیپت‌ها به دقت کالیبره شده‌اند و برای انتقال یک حجم کوچکی از مایع مورد استفاده قرار می‌گیرند.
پیپت ژوژه به کاربر این اجازه را می‌دهد که یک حجمی از محلول را با دقت فوق‌العاده بالا را اندازه‌گیری کنند. دقت آنها می‌تواند از ۰.۰۵% حجم کل آنها تجاوز کند. این محصول دارای حجم‌های مختلفی بوده که معمول‌ترین آنها ۱۰،۲۵و ۵۰میلی‌لیتر است. ازین وسیله عموماً در آزمایشگاه‌های شیمی تجزیه و برای تیتراسیون و آماده سازی محلول با غلظتی مشخص مورد استفاده قرار می‌گیرند.
پیپت ملانژور
ملانژور مانند پیپت حبابدار بوده که به منظور شمارش گلبول های قرمز و سفید خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. ملانژور دارای دو نوع قرمز و سفید است. هر کدام به ترتیب جهت شمارش گلبول های قرمز و سفید خون به کار می‌رود.
پیپت ملانژور از دو قسمت حباب مانند و یک قسمت موئیینه تشکیل شده‌است. در قسمت حباب مانند یک گرانول قرمز رنگ در داخل حباب جهت مخلوط کردن خون با مایع رقیق کننده قرار دارد. در پیپت ملانژور سفید، گرانول سفید رنگ در داخل حباب است. روی بدنه ی این پیپت سه عدد وجود دارد به که دو عدد اول در پایین حباب به ترتیب ۰.۵و۱ وجوددارد. و عدد ۱۱ در بالای حباب درج شده‌است.
میکروپیپت(سمپلر)
میکروپیپت یکی از مهمترین و پرکاربردترین ابزار‌آلات مورد استفاده در تمامی بخش های آزمایشگاه‌ها می‌باشند که جهت انتقال حجم کم و مشخص محلول یا مایعاتی که نیاز به دقت زیاد دارند، استفاده می‌شود.
میکروپیپت‌ها که اغلب به نام سمپلر یا پیپتور خوانده می‌شوند در محدوده بین ۰.۲ تا ۱۰.۰۰۰ مایکرولیتر جهت استفاده در تکنیک‌های بیولوژی مولکولی ساخته شده‌اند و از طریق مکش و جابه‌جایی هوا توسط بالشک‌های هوا انتقال محلول‌ها را انجام می‌دهند.
انواع سمپلرها بر دو نوع هستند:
- سمپلر ثابت
- سمپلر متغییر
پیپت‌های ثابت و متغییر به دو نوع A (Air Displacement ) و (B (Positive Displacement، تقسیم می‌شوند.
به پیپت‌های نوع A، پیپت جابه‌جایی هوا نیز گفته می‌شود. این نام به این دلیل گفته می‌شود که مقداری هوا در بین بالای پیستون و مایع داخل سیلندر(لوله) وجود دارد.
به پیپت‌های نوع B، پیپت جابه‌جایی مثبت یا مستقیم نیز گفته می‌شود. این نام به این دلیل گفته می‌شود که ارتباط مستقیم با مایع درون خود دارد.
پیپت‌های جابه‌جایی هوا معمولاً کمتر دچار آلودگی می‌شوند، به همین دلیل آنها دارای دقتی به اندازه پیپت‌های پیستونی نیستند.
روش کار با پیپت
در صورت استفاده از پیپت لازم است تا در ابتدا آن را به صورت عمود، از قسمت بالای خط نشانه نگه‌دارید. باید توجه شود که در صورت کار با پیپت حبابدار آن را از قسمت حباب نگیرید چرا که دمای دست باعث خارج شدن پیپت از کالیبره بودن می‌شود.
پس از وارد کردن پیپت به صورت عمود درون محلول، با کمگ پوآر، پیپت را از مایع پر کنید. برای پر کردن پیپت و به حجم رساندن آن باید خط نشان به‌صورت عمود باشد.
پس از پرکردن پیپت، برای خارج کردن مایع، باید پیپت را در بالای ظرف موردنظر نگه‌دارید و سپس محلول را با کمک شیر خروج مایع پوآر، درون ظرف بریزید.
با تماس نوک پیپت به دیواره ظرف، مایع درون پیپت را تا آخر قطره خارج کنید. البته ممکن است بازهم مقدار کمی از مابع درون پیپت باقی بماند که برای خروج آن هرگز در پیپت ندمید زیرا این مقدار از قبل محاسبه و در خطای پیپت نوشته‌شده‌است.
نکات لازم در زمان استفاده از پیپت در آزمایشگاه
- در هنگام کار با پیپت و پر کردن آن هرگز از دهان استفاده نکنید. برای این کار می‌توانید از وسیله‌ای به نام پوآر استفاده کنید.
- برای برداشتن و خارج کردن محلول، باید پیپت را به صورت عمود نگه‌دارید.
- هرگز برای خروج مایعات، در داخل پیپت فوت نکنید.
- در صورت استفاده از مواد سمی و خطرناک، لازم است تا تمام نکات ایمنی را رعایت نمایید.
- در هنگام کار با پیپت، به حجم‌های مختلف پیپت که با کدبندی‌های رنگی مشخص شده‌اند توجه نمایید.
پوآر چیست؟
پوار یک پمپ پلاستیکی قرمز رنگ است که برای برداشتن مایعات حساس به کمک پیپت به کار می‌رود. بر روی پوآر سه نقطه با نام های AوSوE وجود دارد. برای برداشتن اسید ابتدا پیپت مورد نظر را به بخش پایینی پوار متصل کرده ، سپس توسط دو انگشت شصت و اشاره ، نقطه A را فشار داده و توسط سه انگشت دیگر محفظه پمپ پوآر را کاملاً فشرده تا هوای داخل پوآر تخلیه گردد.
حال پیپت را داخل محلول اسید یا باز نموده و به آرامی نقطه S را فشرده تا مایع وارد پیپت گردد. بعد از تعیین حجم مایع برای تخلیه پیپت را به ظرف مورد نظر منتقل نموده و با فشردن نقطه E مایع داخل پیپت تخلیه می‌گردد. نکته قابل توجه این است که به هنگام کار با پوآر و ترکیبات شیمیایی باید دقت کامل داشت تا ترکیبات شیمیایی داخل پوآر منتقل نگردد. در این صورت بافت پلاستیکی آن فرسوده شده و دچار نقص گردیده و غیرقابل استفاده می‌شود.
گاهی اوقات برای پر کردن پیپت‌ها از محلول موردنظر، از دهان برای مکش استفاده می‌شود. این کار بسیار خطرناک است و ممکن است که محلول وارد دهان شود و باعث مسمومیت فرد گردد.
نتیجه گیری:
همانطور که گفتیم پیپت یکی از ابزارهای آزمایشگاهی است که به منظور برداشتن اندازه دقیقی از مایع در آزمایشگاه از آن استفاده می‌شود. این وسیله در گذشته بیشتر از جنس شیشه‌ای تولید و مصرف می‌شد. اما در حال حاضر برای سهولت آزمایش و یکبار مصرف بودن آن از جنس پلاستیک مرغوب ساخته می‌شود.
