پیپت پاستور (Pasteur pipette) یکی از ابزارهای آزمایشگاهی است که ازآن‌جهت برداشتن مقدار کمی از مایعات استفاده می‌شود. نام این وسیله از دانشمند فرانسوی لوییس پاستور (Louis Pasteur) گرفته‌شده است که از انواع مختلف آن جهت تحقیقاتش استفاده می‌کرد. این نوع پیپت، دارای دو جنس متفاوت، پلاستیکی و شیشه‌ای است.
پیپت پاستور پلاستیکی
نوع پلاستیکی این وسیله از یک لوله با حبابی در انتهای آن تشکیل‌شده و عموماً به‌صورت یکپارچه است. این وسیله دارای حجم‌های ۱، ۲، ۳ و ۵ سی‌سی است که حجم آن در انتهای لوله ذکرشده است. در این نوع از پیپت پاستور می‌توان حجم‌های مختلف و دلخواه را بر اساس ظرفیت آن‌ها انتخاب کرد. نکته قابل‌توجه در این نوع پیپت این است که مقدار حجم ذکرشده دقت بالایی ندارد و برای موارد دقیق قابل‌استفاده نیست.
این در حالی است که به دلیل خاصیت انعطاف‌پذیری پیپت پاستورهای پلاستیکی، می‌توان از آن‌ها برای برداشتن حجم کمی از داخل یک لوله‌ی آزمایش، استفاده کرد. همچنین لازم به ذکر است که استفاده از این مدل پیپت پاستور در محلول حاوی سلول و یا پروتئین، از دست دادن سلول و یا پروتئین که به شیشه متصل می‌شود را کاهش می‌دهد. از کاربردهای دیگر این وسیله می‌توان به محیط‌های آبی که اغلب مقاومت حلال مهم نیست (به‌غیراز حلال‌های آلی مانند هگزان و استون) اشاره کرد. شستن آن‌ها غالباً سخت است. معمولاً پس از هر بار مصرف با سایر زباله‌های زیست‌محیطی دفع می‌شوند.
- پیپت پاستورهای پلاستیکی نباید در معرض مستقیم شعله قرار بگیرند اما در حالتی می‌توان با گرم کردن نوک آن به‌عنوان محفظه‌ای برای ذخیره‌سازی استفاده کرد.
به‌طورکلی ویژگی‌ها و موارد استفاده‌ی بیولوژیکی این وسیله عبارت‌اند از:
- کاهش خطر آلودگی در صورت یک‌بارمصرف کردن
- ارزان بودن
- مناسب جهت برداشتن و انتقال مقداری از مایعات
- ایده آل برای کارهای انتقال غیر حجمی سریع
- مناسب برای نگهداری محلول‌های حاوی سلول و پروتئین
- ذخیره‌سازی مایع
- مناسب برای استفاده در آزمایشگاه‌های پزشکی
- تقطیر کردن در مقیاس میکروسکوپی
- ستون کروماتوگرافی
امروزه روی کار آمدن پیپت پاستورهای پلاستیکی سبب شده است تا بسیاری از مشکلات ذکرشده برطرف شوند. علی‌رغم اینکه پیپت پاستور پلاستیکی وضوح خوبی در مقایسه با شیشه ندارند، اما به دلیل ویژگی‌های مناسب، کاربرد وسیعی در آزمایشگاه‌ها یافته‌اند.
پیپت پاستور شیشه‌ای
نوع شیشه‌ای این نوع پیپت، به همراه یک وسیله‌ی حباب مانند پلاستیکی مورداستفاده، قرار می‌گیرد. این حباب پلاستیکی به‌منظور پمپاژ هوا و همین‌طور ایجاد خلأ برای کشیدن محلول در انتهای آن به کار می‌رود. این نوع پیپت‌ها در دو نوع پایه‌بلند و پایه کوتاه مورداستفاده قرار می‌گیرند. لازم به ذکر است که حتماً پیپت موردنظر را قبل از استفاده با محلول معرف، شسته و یا به عبارتی از محلول پر و خالی گردد. نکته قابل‌توجه در هنگام پر کردن پیپت این است که حتماً باید به‌صورت عمودی در محلول نگه‌داشته شود. عمدتاً این وسیله، به‌گونه‌ای ساخته می‌شود تا دارای قیمت مناسب و یک‌بارمصرف باشد. البته تا وقتی‌که لوله‌ی شیشه‌ای آسیب نبیند، می‌توان پیپت پاستور شیشه‌ای را بارها شست و دوباره استفاده کرد. معمول‌ترین انواع شیشه استفاده‌شده برای ساخت این ابزار، دو نوع شیشه‌ی بروسیلیکات و شیشه‌های سودا لایم هستند.
- شیشه‌های سودا لایم، نسبت به شیشه‌های بروسیلیکات، مقاومت کمتری در برابر حرارت نشان می‌دهند.
- استفاده از شیشه‌های سودا لایم، سبب کاهش قیمت پیپت پاستور شیشه‌ای می‌شود.
- پیپت شیشه‌ای ساخته‌شده از شیشه سودا لایم (Soda lime glass)، جایگزین باکیفیتی برای پیپت‌های پلاستیکی هستند.
نکته حائز اهمیت در استفاده از این نوع از پیپت‌ها این است که فقط در دو حالت، استفاده مجدد، امکان‌پذیر است.
- حالت اول، اگر از پیپت فقط برای انتقال حلّال استفاده کرده‌اید، می‌توانید آن را خشک کرده و دوباره استفاده کنید.
- حالت دوم، زمانی که می‌خواهید یک مایع را چندین بار با پیپت انتقال دهید. به‌عبارتی‌دیگر در حال انتقال یک مایع یکسان در دفعات مختلف هستید. در این حالت، وقتی از پیپت استفاده نمی‌کنید، پیپت پاستور شیشه‌ای را به‌صورت عمودی داخل یک ظرف شیشه‌ای تمیز (مانند لیوان یا فلاکس ارلن مایر) قرار دهید.
معایب و کاربردهای پیپت پاستور شیشه‌ای
از معایب این نوع پیپت می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:
- شکنندگی (بزرگ‌ترین ایراد پیپت پاستورهای شیشه‌ای)
- افزایش احتمال آلوده شدن نمونه (ممکن است مقادیری از نمونه‌هایی که قبلاً به‌وسیله پیپت پاستور از آن‌ها حجم برداری شده در پیپت باقی‌مانده و سبب ایجاد آلودگی، آلودگی متقاطع، در نمونه شود)
- محدودیت استفاده (از پیپت‌های شیشه‌ای نمی‌توان برای حمل اسید هیدروفلوئوریک استفاده کرد. چراکه این اسید به‌شدت نسبت به شیشه واکنش نشان خواهد داد. علاوه بر این ممکن است در اثر تابش نور به سطح شیشه، نمونه‌هایی که نسبت به نور حساس هستند (light-sensitive samples) برخی از خواص خود را از دست بدهند. درصورتی‌که بدنه پیپت پاستورهای پلاستیکی به نسبت شیشه، نور را کمتر عبور می‌دهد)
همچنین، کاربردهای این وسیله عبارت است از:
- مورداستفاده در حوزه‌های پزشکی، ژنتیک، میکروبیولوژی (microbioloy)
- مناسب برای تست دارویی و سرولوژی (serology)
- جهت انتقال مقادیر دقیق و کم از مایعات از ظرفی به ظرف دیگر
- انتقال‌های غیر حجمی و سریع
- استفاده در مراکز درمان ناباروری (IVF pasteur pipette)
انواع پیپت پاستور
همان‌طور که گفته شد، پیپت پاستورها یکی از لوازم بسیار کاربردی مورداستفاده در آزمایشگاه‌ها هستند که با توجه به کاربردهای مختلف در انواع مختلفی نیز تولید و عرضه می‌شوند. از انواع رایج این وسیله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پیپت پاستورهای مندرج
- پیپت پاستورهایی با نوک‌باریک
- پیپت پاستورهای دو حبابه
- پیپت پاستورهای مویینه
- پیپت پاستور Paddle
پیپت پاستورهای مدرج
این نوع پیپت، یکی از انواع رایج پیپت پاستورها است که روی آن درجه‌بندی‌هایی متناسب با حجم کلی پیپت، در امتداد بدنه وجود دارد. از این نوع پیپت، جهت اندازه‌گیری و انتقال حجم مشخصی از مایعات استفاده می‌شود. درصورتی‌که در آزمایشگاه نیاز باشد حجم برداری دقیق از نمونه‌ها انجام شود پیپت پاستورهای مدرج کوچک‌تر امکان اندازه‌گیری دقیق‌تری را فراهم می‌کنند. اما زمانی که دقت اندازه‌گیری از اهمیت کمتری برخوردار است می‌توان از پیپت‌های بزرگ‌تر استفاده نمود.
نکته‌ی حائز اهمیت این است که پیپت پاستورها، علی‌رغم اینکه برای حجم برداری و انتقال نمونه‌ها به‌کاربرده می‌شوند، هرگز نمی‌توانند جایگزین مناسبی برای یک سمپلر باشند و دقت اندازه‌گیری پیپت پاستور را نمی‌توان با دقت سمپلرها مقایسه کرد. در حقیقت برای انجام آزمایش‌هایی که نیازمند سطح بالایی از دقت، درستی و تکرارپذیری هستند، حتماً باید از یک سمپلر مناسب استفاده نمود. پیپت پاستورهایی که مدرج نیستند نیز انواع دیگری از این ابزار آزمایشگاهی هستند که اغلب برای استفاده‌های عمومی و درجایی که نیاز به حجم برداری‌های دقیق نباشد مورداستفاده قرار می‌گیرند.
پیپت پاستورهایی با نوک‌باریک
دسته‌ای دیگر از پیپت پاستور که معمولاً بانام FineTip شناخته می‌شوند، این امکان را در اختیار کاربر قرار می‌دهند تا قطره‌های کوچکی از نمونه را به ظروف کوچک و کم‌حجم منتقل کند. پیپت پاستورهای Fine Tip از ویژگی‌هایی مانند حجم برداری و کنترل دقیق‌تر مایعات برخوردار بوده و برای استفاده با نوارهای تست و برداشتن قطرات کوچکی از نمونه خون، کاملاً مناسب هستند.
پیپت پاستورهای دو حبابه
پیپت پاستورهای دو حبابه (Dual Bulb Pipettes) که به آن‌ها پیپت پاستور دقیق (Exact Volume Pasteur Pipette) نیز گفته می‌شود، در ابتدا برای کیت‌های آزمایش بارداری در منزل طراحی شدند. اما امروزه پیپت پاستورهای ۲ حبابه در بسیاری از آزمایش‌ها و به جهت افزودن معرف‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند. این نوع از پیپت پاستورها اغلب زمانی به‌کاربرده می‌شوند که لازم باشد فردی که تجربه کافی ندارد، مقدار مشخصی از نمونه را به کیت آزمایش اضافه کند.
به این منظور کافی است تا حباب پیپت پاستور را فشار دهید. سپس آن را وارد ظرف نمونه کرده و حباب را رها کنید تا حجمی از مایع وارد پیپت شود. به‌این‌ترتیب پیپت پاستور پر می‌شود و چنانچه مقدار اضافی از مایع حجم برداری شده باشد، حجم اضافی در حباب پایینی باقی می‌ماند. برای تخلیه مایع نیز کافی است تا حباب پیپت پاستور را فشار دهید. فشاری که در اثر مکانیسم جابه‌جایی هوا (air-displacement) ایجاد می‌شود، سبب می‌شود تا نمونه در حجم موردنظر شما از پیپت خارج‌شده و حجم اضافی در حباب باقی بماند.
پیپت پاستورهای مویینه
امروزه دسته‌ی دیگری از پیپت پاستورها نیز تولید و به بازار عرضه می‌شوند که از قابلیت‌ها نمونه‌برداری مشابه با لوله مویینه برخوردار هستند. ازآنجایی‌که لوله‌های مویینه بسیار باریک هستند، برداشتن و انتقال نمونه‌ی موجود در آن‌ها همواره با دشواری‌های زیادی مواجه بوده است. اما با تولید پیپت پاستورهای مشابه با لوله مویینه، می‌توان به‌راحتی از انگشتان و یا پاشنه پا، در حد میکرو لیتر، نمونه‌گیری کرد و نمونه را به ظرف موردنظر منتقل نمود.
پیپت پاستور Paddle
از انواع دیگر پیپت پاستور آزمایشگاهی می‌توان به پیپت‌های Paddle اشاره کرد. حباب این نوع پیپت پاستورها به‌گونه‌ای طراحی‌شده است که لبه‌های آن کمی پهن و مسطح (به شکل پارو) بوده و این امکان را به کاربر می‌دهد تا علاوه بر حجم برداری و انتقال نمونه، قادر به ترکیب نمونه‌ها نیز باشد.
راهنمای انتخاب پیپت پاستور
برای انتخاب و خرید مناسب این وسیله آزمایشگاهی لازم است برخی نکات را موردتوجه قرار دهید. به‌عنوان‌مثال:
- جنس متناسب با کاربرد و فعالیت خود را در نظر بگیرید.
امروزه پیپت پاستورهای پلاستیکی کاربرد گسترده‌ای در آزمایشگاه‌ها یافته‌اند. همچنین باید به خاطر داشته باشید که انتخاب ابزار آزمایشگاهی باید با در نظر گرفتن الزامات آزمایش صورت گیرد. آگاهی از خواص نمونه‌ها و همچنین مواد پلاستیکی مختلف، در تصمیم‌گیری در مورد گزینه‌های موجود به شما کمک خواهد کرد.
- به طراحی و طول مناسب پیپت پاستور دقت کنید.
پیپت پاستورها دارای طول‌های متفاوتی هستند. این تنوع طول در طراحی پیپت‌ها باعث می‌شود تا کاربر بتواند متناسب با نیاز خود، از این ابزار استفاده کند. به‌عنوان‌مثال گاهی لازم است تا حجم برداری و برداشتن نمونه از نقاطی صورت گیرد که دسترسی به آن‌ها دشوار است. در چنین شرایطی بهتر است از پیپت پاستور بانام اکسترا (Extra Long) استفاده شود.
- طراحی حباب را مدنظر قرار دهید.
همان‌طور که گفته شد یکی از وجه تمایزهای پیپت پاستور پلاستیکی و شیشه‌ای در این است که در نوع پلاستیکی، حباب و بدنه پیپت به‌صورت یکپارچه هستند و این امر در افزایش سهولت کاربری این ابزار آزمایشگاهی بسیار مؤثر است. پیپت پاستورهای حباب متغیر یکی دیگر از انواع پیپت پاستورهای پلاستیکی هستند که حباب آن‌ها به‌صورت آکاردئونی طراحی می‌شود. این نوع طراحی تسلط کاربر را در حین حجم برداری و انتقال مایعات افزایش می‌دهد به همین دلیل انتقال نمونه‌ها با این نوع پیپت پاستورها آسان‌تر است. یکی دیگر از مزایای پیپت پاستورهای حباب متغیر این است که به دلیل نوع طراحی حباب، امکان حجم برداری دقیق‌تری از مایعات فراهم می‌شود.
نتیجه‌گیری
به‌طورکلی پیپت پاستورها ابزاری هستند که در آزمایشگاه‌ها کاربرد وسیعی دارند و برای برداشتن و انتقال نمونه‌های آزمایشگاهی مورداستفاده قرار می‌گیرند. اما با توجه به اینکه امروزه پیپت پاستور در ابعاد، حجم‌ها و مدل‌های مختلفی عرضه می‌شود، لازم است پیش از خرید و انتخاب این ابزار آزمایشگاهی، نیاز خود را بررسی کنید و نکات ذکرشده را مدنظر قرار دهید.
